آثار البلاد و اخبار العباد (کتاب)

آثارُ البِلاد وَ اَخبارُ العِباد کتابی جغرافیایی به زبان عربی، نوشته دانشمند شیعی ایرانی، عمادالدین قزوینی است. در این کتاب، اطلاعات جغرافیایی، ادبی، تاریخی و علمی فراوانی گردآوری شده است. آثار البلاد حاوی گزارش‌هایی درباره تعدادی شاعرانِ ایرانی بزرگ و نام‌آور است.

نسب

نویسنده کتاب آثار البلاد و اخبار العباد، عمادالدین ابوعبدالله زکریا بن محمد بن محمود قزوینی (۶۰۵-۶۸۲ق/۱۲۰۸-۱۲۸۳م) از تبار انس بن مالک انصاری است.

موضوع کتاب

در این کتاب، اطلاعات جغرافیایی، ادبی، تاریخی و علمی فراوانی گردآوری شده است. آثار البلاد حاوی گزارشهایی درباره تعدادی شاعرانِ ایرانی بزرگ و نام‌آور است که از آن میان می‌توان اوحدالدین کرمانی، صدرالدین خجندی، رشیدالدین وطواط، انوری، فردوسی، حکیم عمرخیام، ناصرخسرو، نظام گنجوی و خاقانی شروانی را نام برد.

تاریخ نگارش

عمادالدین قزوینی این کتاب را در ۶۷۴ق نگاشته است.

محتوا

کتاب دارای ۳ پیشگفتار و ۷ عنوان درباره ۷ منطقه است.

• پیشگفتار اول، درباره نیاز به پدید آوردن شهرها و روستاهاست.
• پیشگفتار دوم، درباره ویژگی‌های سرزمین‌ها است که خودش دارای ۲ فصل است:
  • فصل اول، درباره تأثیر بلاد در ساکنان آن است. همچنین در مورد تقسیم کره زمین به شرق و غرب و شمال و جنوب و ذکر ویژگی‌های آنها.
  • فصل دوم، درباره تأثیر بلاد در کانی‌ها، گیاهان و جانداران است و در آن به شرایط اقلیمی برای پیدایش کانی‌ها و رویش گیاهان و زیست جانداران را برپایه درک دانشمندان زمان تالیف کتاب اشاره شده است.
• پیشگفتار سوم، درباره اقلیم‌های زمین است. همچنین در مورد اقلیم‌ها و مناطق اقالیم هفتگانه با عنوان‌های جداگانه بحث شده است. وی سپس به بحث درباره بلاد و نواحی، سرزمین‌ها، مناطق جغرافیایی، کشورها، استانها، شهرها، شهرک‌ها، روستاها، جزایر، کوه‌ها، دژها، ساختمان‌ها، و آثار تاریخی پرداخته شده است.

روش

نویسنده هنگام نام بردن از هر مکان تاریخی، مطالبِ بسیاری درباره آن بیان می‌کند همچون: روایات جاهلی، داستان‌های محلی، احادیث نبوی، کاریزها، فرآورده‌های صنعتی و کشاورزی، پرندگان، حوادث، عالمان، ادیبان، شاعرانِ برخاسته از آن و اشعار مربوط به آن.

چاپ‌ها

کتاب آثار البلاد به کوشش ف ووستنفلد دو مرتبه چاپ شده است:

یک مرتبه به همراه اثر دیگر این مؤلف عجایب المخلوقات در سال ۱۲۶۴ق/۱۸۴۸م در گوتینگن آلمان؛

دفعه بعد در ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م در بیروت لبنان به چاپ رسیده است.

البته چاپ‌های دیگری نیز از این کتاب وجود دارد.

منابع

• آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۷.
• اقبال، عباس، «کتاب آثار البلاد قزوینی و ترجمه احوال شعرای فارسی»، یادگار، س ۴، شم ۹-۱۰ (خرداد تیر ۱۳۲۷ش).
• قزوینی، زکریا، آثارالبلاد و اخبار العباد، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۰م، جاهای مختلف.
• مدرس، محمدعلی، ریحانه‌الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ج۴، ص۴۵۳.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: